Wat is compassiemoeheid?
Compassiemoeheid (Compassion Fatigue) is de mentale, fysieke en emotionele uitputting die voortkomt uit het werken met mensen (of dieren) die in een constante staat van nood of trauma zijn. Compassiemoeheid leidt op termijn tot een verminderd vermogen om je in te leven of mee te voelen met anderen. Het wordt ook wel eens benoemd als secundaire traumatische stress.
Compassiemoeheid is de negatieve kost van het zorgen voor anderen en komt dan ook het meest vaak voor in beroepen in de zorgverlening. Het valt de kern aan van de grootste kracht en motivatie van hun beroepskeuze: compassie en empathie. De tegenhanger van compassiemoeheid is Compassietevredenheid.
COMPASSIEMOEHEID OF EMPATHIEMOEHEID?
Steeds meer stemmen gaan op om de benaming compassiemoeheid te vervangen door empathiemoeheid. Deze vraag tot verandering komt voort uit neurobiologische research. Onderzoek wijst uit dat de hersennetwerken die geactiveerd worden bij daden van empathie heel anders zijn dan degene die geactiveerd worden bij daden van compassie. Bij daden van compassie produceren we positieve neurontransmitters die ons een goed gevoel geven en een gevoel van nieuw leven. Empathie daarentegen activeert hersengebieden die pijn en stress voelen en waarnemen. Dit leidt tot een uitputting van onze feel-good neurotransmitters. De term empathiemoeheid (Empathy Fatigue) beschrijft dus veel beter het fenomeen waarover dit artikel gaat. Maar omdat dit fenomeen algemeen bekend is onder de naam Compassiemoeheid blijf ik deze ook gebruiken.
COMPASSIEMOEHIED, BURN-OUT, SECUNDAIR TRAUMA EN PLAATSVERVANGEND TRAUMA
Je stelt je wellicht meteen de vraag of compassiemoeheid niet hetzelfde is als een burn-out of er aan gerelateerd is. Burn-out is bij de meeste mensen een ingeburgerd fenomeen. Veel mensen hebben een notie van wat het precies is en hoe je het kan herkennen. Toch is niet elke vorm van aanhoudende vermoeidheid een burn-out. Er zijn nog heel wat nuances en vormen in vermoeidheisgerelateerde aandoeningen. Wat niet onbelangrijk is voor gerichte hulp en de aanpak naar herstel.
In dit artikel beperk ik met tot het verschil tussen burn-out, compassievermoeidheid, secundair trauma en plaatsvervangend trauma.
Compassiemoeheid
Compassiemoeheid verwijst naar een diepe fysieke en emotionele uitputting bij hulpverleners wanneer deze niet tijdig kunnen bijtanken of regenereren. Compassiemoeheid gaat vaak gepaard met een verminderde gevoeligheid voor de verhalen of problemen van de hulpbehoevende en een vermindering van de kwaliteit van zorg.
Compassiemoeheid ontstaat vaak als copingsmechanisme waarbij we alle overweldigende emoties verdrukken om verder te kunnen blijven gaan.
Compassiemoeheid wordt geassocieerd met een gevoel van verwarring, hulpeloosheid en een groter gevoel van isolatie van partners of medestanders (steunende omgeving) dan bij burn-out.
Plaatsvervangend trauma
Plaatsvervangend trauma beschrijft een diepgaande verandering in wereldbeeld bij de hulpverlener die met getraumatiseerde mensen werkt. Hun fundamentele overtuigingen over de wereld, de mens en samenleving verandert of raak beschadigd door het veelvuldig blootgesteld worden aan trauma van hun cliënten.
Secundair trauma
Secundaire traumatische stress beschrijft het fenonomeen waarbij iemand getraumatiseerd raakt, niet door de gebeurtenis zelf mee te maken maar door de getuigenis van de persoon die het trauma meegemaakt heeft. Ook kunnen er eigen trauma’s of pijnlijke situaties getriggerd of herbeleefd worden. De effecten van secundaire traumatische stress kunnen hetzelfde zijn als van trauamtische stress. De hulpverlener kan dan zelf last krijgen van opdringerige beelden, overmatige opwinding, kwellende of in beslag nemende emoties, vermijden van herinneringen en signalen of aanwijzingen en beperking in functioneren.
Burn-Out
Burn-out is een energiestoornis die zich uit in fysieke en emotionele uitputting en gaat vaak gepaard met angst, ongerustheid en kenmerken van depressie. Bij burn-out zien we vaak een verlaagde jobtevredenheid, een gevoel van hulpeloosheid en overweldigd worden. Burn-out ontstaat geleidelijk en is het resultaat van een niet aflatende persoonlijke en/of werkgerelateerde stress die vaak gepaard gaat met een verhoogde bevraging. Geleidelijk aan verliest men zijn energie, doelen en idealisme. Ook trauma kan mee aan de basis van burn-out liggen.
Dr. Beth Hudnall Stamm conceptualiseerde Compassiemoeheid als een combinatie van burn-out en secundair trauma. Als compassiemoeheid niet aangepakt wordt, kan het leiden tot extreme mentale en fysische gezondheidsuitdagingen.
Nood aan specifieke aanpak
Compassiemoeheid, plaastvervangend trauma en secundair trauma zijn veel ingewikkelder dan alleen maar vermoeid en overwerkt zijn. We hebben hier vaak te maken met een diep conflict tussen onze eigen waarden en het werk dat van ons verwacht wordt. Dit geeft een morele kwelling. De aanpak zal hier dan ook anders en gespecifieerder moeten zijn dan bij burn-out.
SYMPTOMEN VAN COMPASSIEMOEHEID:
- desensibilisatie voor verhalen van patiënten, cliënten of hulpbehoevenden
- afname van kwaliteitszorg voor patiënten, cliënten en hulbehoevenden
- toename van (klinische) fouten
- ontwikkelen van depressie of angststoornis
- buitensporig schuld geven aan… ander, situatie, …
- meer klachten krijgen van anderen
- Emoties opkroppen
- compulsief gedrag zoals te veel geld uitgeven, overeten, gokken, sexuele verslavingen, …..
- terugkerende nachtmerries and flashbacks van traumatische gebeurtenissen
- apathie, treurig, geen plezier meer vinden in activiteiten
- concentratieproblemen
- mentale en fysieke vermoeidheid
- gepreoccupeerd, in gedachten verzonken
- hulpeloosheid
- schuld
- kwaadheid
- verdoofdheid
- hyper waakzaamheid
- slaapstoornissen of -problemen
- verhoogde schrikreactie
- veranderde eetlust
- meer ziektedagen vanwege stress
- vermogen om contact te maken met dierbaren en vrienden wordt aangetast
WIE IS VATBAAR VOOR COMPASSIEMOEHEID?
Iedereen die in de zorg werkt en hierbij zijn empathie en compassie aanspreekt, kan vroeg of laat te maken krijgen met compassiemoeheid. Toch zijn er een aantal factoren die de kans of dit fenomeen verhogen. Zo zien we meer compassiemoeheid bij
- mensen die al een compassiemoeheid lijden als ze de zorgverlening ingaan.
- mensen die al vroeg geleerd heben om eerder of eerst voor de noden van anderen te zorgen en dan pas voor zichzelf. Zelfzorg ontbreekt bij hen.. Zorg is altijd extern gericht, naar de ander.
- mensen met een sterke identificatie met hulpeloze, lijdende en/of getraumatiseerde mensen of dieren.
WAT KAN JE DOEN ALS JE AAN COMPASSIEMOEHEID LIJDT?
Als je jezelf herkent in bovenstaand profiel dan rijst natuurlijk de vraag wat je zelf kan doen of welke aanpak nodig is om weer tot herstel te komen.
Volgende tips kunnen je alvast verder helpen:
- Word je bewust van de emotionele impact van je job.
- Neem tijd (en eventueel professionele hulp) om inzicht te krijgen in je eigen pijn, trauma’s, je eigen vernietigende gedrag,…
- Lees je in over compassiemoeheid
- Wees lief voor jezelf
- Accepteer met liefdevolle vriendelijkheid (maitri) en mildheid waar je bent op je pad.
- Begrijp dat degenen die je nauw aan het hart liggen er misschien niet zullen zijn als je hen het hardst nodig hebt. Zij begrijpen niet volledig waar jij doorgaat en zijn wellicht geen (extern gerichte) zorgverleners.
- Wissel uit en reik uit naar mensen die je waarderen en/of die ervaring hebben met wat jij nu meemaakt. Zorg er wel voor dat deze personen lichtheid, hoop en steun kunnen brengen in je situatie zodat je elkaar niet naar beneden haalt en blijft hangen.
- Breng je eigen noden in kaart en spreek deze ook uit.
- Breng je eigen grenzen in kaart en leer deze aangeven en zelf respecteren.
- Neem actief actie om je omgeving te veranderen.
- Leer proactief reageren in plaats van reactief.
- Reserveerje energie voor dingen die er écht toe doen voor jou. Choose your battles.
- Verplicht jezelf om op continue basis aan authentieke zelfzorg te doen.
- Neem een burn-out coach in de hand die gespecialiseerd of gekend is met bovenstaande materie.
Herstellen van Compassiemoeheid is een inside-job. Dat wil zeggen dat alleen jij de situatie kan veranderen door aan jezelf te werken. Met de nodige zelfzorg en innerlijk werk, kan je verandering en verbetering tewerkstelligen. Dit werk omvat: kijken naar je eigen pijn en trauma’s, (onnbewuste) overtuigingen en gedrag. Alsook het opnieuw afstemmen op je eigen waarden, noden en behoeften. Leren neen zeggen en tijd maken voor persoonlijke zelfzorg die in eerste instantie ruimte maakt voor rust, innerlijk werk en voedende activiteiten die je gezondheid, energie en moraal weer opbouwen. Ik wens het je van harte toe!
Wil je meer inzicht krijgen op de werking van je stressresponsen, je zenuwstelsel en de link met trauma? Ben je op zoek naar een kader om je eigen stressreacties en gedrag te plaatsen of dat van je cliënten? Dan ben je heel welkom op de vormingsdag “Van vermoeid en overprikkeld naar rust en kalmte – De biologie van stress volgens de Polyvagaal Theorie“.
Wil je graag meer mildheid en liefdevolle vriendelijkheid naar jezelf toe beginnen toepassen? Misschien is de online cursus “Maitri – zelfcompassie als weg naar innerlijke rust” dan wel iets voor jou.
Bronnen van dit artikel:
http://www.figleyinstitute.com/documents/Workbook_AMEDD_SanAntonio_2012July20_RevAugust2013.pdf
https://www.acf.hhs.gov/trauma-toolkit/secondary-traumatic-stress
https://www.tendacademy.ca/what-is-compassion-fatigue/
