Alexithymie: Het onvermogen je eigen gemoedstoestand te herkennen

Veel mensen die met een burn-out te maken krijgen, krijgen het advies om meer vanuit hun gevoel te gaan leven. Je gevoelens en emoties vertellen je namelijk zonder omwinden of een situatie, activiteit, relatie of zijnstoestand al dan niet goed voor je is. Maar wat als je niet weet hoe dit moet? Wat als je last hebt van emotieblindheid of alexithymie? Mensen met alexythemie zijn namelijk niet in staat om hun eigen gemoedstoestand te herkennen of om over hun eigen gevoel na te denken.

HET BELANG VAN GEVOELENS EN EMOTIES
Gevoelens en emoties zijn zijn een soort innerlijk kompas. Als je gehoor kan geven aan wat goed voelt voor je, kan je jouw leven vorm geven. Je kan meer in lijn leven met wie jij bent en wat je werkelijk nodig hebt om te floreren.

Als je lichaam die coherentie ervaart (van wie jij bent, wat je voelt, denkt en doet) stroomt het leven vanzelf. Gezondheid, welzijn, energie en levenslust zijn de vruchten die je hiervan plukt. Je lichaamssensaties, emoties en gevoelens wijzen je letterlijk de weg. Ze tonen je de omstandigheden die jij nodig hebt om je goed te voelen en gezond door het leven te gaan. Maar niet iedereen pikt deze signalen dus op of kan er staat op maken.

ALEXITHYMIE
Peter Sifneos, een psychiater en emeritus hoogleraar psychiatrie, beschreef alexithymie voor het eerst in de jaren 70.

Onderzoek wijst uit dat ongeveer 10% van de bevolking niet in staat is om de eigen gemoedstoestand te herkennen en/of over de eigen gevoelens en emoties na te denken. Deze mensen hebben een extreme vorm van alexythemie of emotieblindheid.

Alexithymie is geen stoornis maar een persoonlijkheidskenmerk. Het is een persoonlijkheidsdimensie waarbij je niet goed in staat bent je eigen emotie te herkennen en onder woorden te brengen.

De term alexithymie is samengesteld uit de Griekse elementen ‘a’ (zonder), lexis (woord) en ’thymos’ (emotie). Het betekent zo veel als ‘woordeloos gemoed‘ of ‘zonder woorden voor emoties‘.

Mensen met alexithymie hebben wel degelijk emoties maar kijken er anders tegenaan. Zo zijn ze bijvoorbeeld niet in staat om hun lichamelijke reacties en hun emotionele of mentale reacties met elkaar in verband te brengen.

Net zoals bij andere persoonlijkheidskenmerken zijn er hier ook gradaties en veel onderlinge verschillen. De alexithymie kenmerken kunnen bij verschillende personen in verschillende gradaties en combinaties voorkomen. De meest voorkomende kenmerken zijn:

• het niet kunnen ervaren van een emotioneel gevoel
• niet weten welke emotie ervaren wordt
• de emotionele ervaring niet onder woorden kunnen brengen
• niet kunnen reflecteren over eigen emoties en daardoor moeilijkheden ervaren met analyseren
• eigen emoties kunnen niet verwerkt of verteerd worden door middel van fantasie
• niet kunnen communiceren van eigen emoties naar de ander en de emoties van de ander niet kunnen oppikken ….

OORZAAK VAN ALEXITHYMIE
Wetenschapper en experten hebben geen unanieme verklaring of begrip voor het ontstaan van Alexithymie. Onderzoek suggereert dat er verschillende mogelijkheden zijn zoals; genetica, breinletsel en (ontwikkelings)trauma.

ALEXITHYMIE EN ALGEMEEN WELZIJN
Wat betekent die nu voor het dagdagelijks functioneren ? Onderzoek bracht aan het licht dat mensen met sterke alexithymie een verminderde activiteit hebben in de hersengebieden die betrokken zijn bij de regulering van emoties en bij gedachten over zichzelf.

Wanneer deze interoceptie niet aanwezig is, kan je je inwendige toestand minder waarnemen. Bijgevolg kan je er ook geen gehoor aan geven. Mensen met alexithymie hebben het daardoor moeilijker met het reguleren van gevoelens en emoties. Dit bemoeilijkt dan weer een gezonde levensstijl. Zowel in relatie met zichzelf, als met de ander als met hun (leef-en werk)omgeving. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat mensen met alexithymie de signalen van vermoeidheid niet herkennen. .

Je lichaam stuurt je namelijk voortdurend signalen over wat je nodig hebt om gezond te blijven en optimaal te functioneren. Hierdoor weet je zelf wat goed voor je is en wat niet.

Het niet kunnen aanboren van deze hulpbronnen heeft uiteraard gevolgen voor je welbevinden alsook op je relaties en gezondheid. Mensen met alexithymie hebben dan ook vaker dan andere mensen last van stemmingsstoornissen, depressie, angststoornissen, verslavingen, diabetes, hartkwalen, hoge bloeddruk en ziekten van het maag-darmstelsel.

Wanneer het lastig is om moeilijke emoties te reguleren of je bewust te worden van emoties en/of er uitdrukking aan te geven, is de kans groter dat je je emotioneel uitgeput en afstandelijk voelt. Je ervaart hierdoor ook geen gevoelens van persoonlijke prestatie.

VERMINDERDE STRESSREGULERING
Bovenstaande gevolgen van emotieblindheid maakt mensen met alexithymie uiterst vatbaar voor stress. Bijgevolg zijn ze ook bijzonder vatbaar voor een breed scala aan stress-gerelateerde aandoeningen waaronder burn-out.

Naar het verband tussen alexithymie, (chronische)ziekten en stress werd in het verleden al veelvuldige onderzoek gedaan.

Uit onderzoek bleek o.a. dat bij ziekten die de nauwste relatie vertonen met alexithymie de hartritmevariabiliteit van deze patiënten minder is. Dat wijst er op dat de stressreactie niet gecorrigeerd wordt.

Een verklaring hiervoor zou volgens mij kunnen zijn dat de ventrale vagus, die de stressrespons afremt, niet voldoende sterk ontwikkeld is om dit te doen. Deze ontwikkelt zich o.a. door middel van sociaal contact en dit ligt net moeilijk bij mensen met alexithymie. Bij mensen met een lage hartritmevariabiliteit is de vagale tonus verlaagd.

Het onderzoek van Collin Hesse ligt in deze lijn. Hij heeft in onderzoek aangetoond dat mensen met alexithymie sterk geneigd zijn andere mensen te mijden en te wantrouwen. Mensen met alexithymie ontvangen en zenden ook minder relationele signalen of boodschappen.

Sociale contacten en relaties zijn nochtans cruciaal voor een gezond leven mede doordat zij via de werking van een sterkte Nervus Vagus de stressrespons kunnen dempen.

ALEXITHYMIE EN BURN-OUT
Als alexithymie een sterke correlatie vertoont met stress en een verstoorde regeling hiervan, zet het de deur dan ook open naar burn-out? In mijn zoektocht naar dit vermoeden, kwam ik een aantal interessante studies tegen.

In 2007 onderzocht Aino K. Mattila Et Al. het verband tussen alexithymie en burn-out op het werk (1) . Deze studie was een deel van een Finse Gezondheidsstudie uit 2000.

Bij 3322 werknemers in de leeftijdscategorie van 30-64 jaar nam men een thuisinterview af, een burn-out vragenlijst en een Alexithymie vragenlijst. Van de personen met milde of ernstige burnout had 13% alexithymie, tegen 2,8% van de personen zonder burnout.

De onderzoekers gingen nog een stapje verder. Ze onderzochten ook of alexithymie, onafhankelijk van depressie geassocieerd is met burn-out. Dit omdat mensen met een depressie vaak kenmerken van alexithymie vertonen of ontwikkelen.  Uit dit onderzoek bleek dat er een directe en associatie is tussen alexithymie en burn-out, onafhankelijk van depressie. De onderzoekers stelden hierbij dat alexithymie een risicofactor is voor burn-out.

De studie van Robert Riethof uit 2020 (2) concludeert eveneens dat alexithymie een risicofactor is voor burn-out.

De gevoeligheid voor stress en stressgerelateerde aandoeningen zoals burn-out heeft bij mensen met deze karaktereigenschap mijn inziens twee voorname oorzaken:

• het niet aanvoelen van waarschuwingssignalen van het eigen lichaam
• een minder sterke rem op de stressresponsen door een verminderde remmende werking van de Ventrale Vagus

ALEXITHYMIE IS BEPALEND VOOR JE AANPAK NAAR HERSTEL
Het (h)erkennen van alexithymie is niet alleen belangrijk in het begrijpen van het ontstaan van hun burn-out bij mensen met deze eigenschap maar ook CRUCIAAL in het herstellen van burn-out.

Het vaak gegeven advies bij Burn-out om meer te gaan leven vanuit je gevoel valt hier letterlijk in dovemansoren. Iets om als therapeut, coach of cliënt zelf rekening mee te houden. Misschien is deze weg (nog) niet (zo) toegankelijk voor jou of je cliënt.

Eens je je bewust bent van het bestaan van alexithymie en het ook herkent bij jezelf of de ander, kunnen er heel wat (valse) verwachtingen, schaamte en/of gevoelens van onbekwaamheid los gelaten worden. Wat op zich al heel wat stress elimineert!

Weinig mensen hebben ooit gehoord van alexithymie. Vandaar dat ik er ook over wou schrijven. Niet elke behandeling werkt voor elke persoon (op elk moment) is mijn motto. Velen gaan op zoek naar DE burn-out begeleiding maar ik hoop van ganser harte dat uit bovenstaande informatie nogmaals mag blijken dat het behandelen of begeleiden van burn-out geen eenheidsworst is. Herstellen van burn-out is een heel persoonlijk verhaal waarin zowel jouw persoonlijkheidskenmerken, jouw levensgeschiedenis en persoonlijke levensstijl meegenomen dient te worden.

HEB IK ALEXITHYMIE?
Misschien zijn er bij het lezen van dit artikel enige lampjes gaan branden. Voor jezelf of voor iemand die je kent…. Wellicht stel je jezelf de vraag hoe je er achter kan komen of je alexithymie hebt.

Jason Thompson ontwikkelde in 2005 een vragenlijst om te peilen naar de kenmerken van alexithymie. Je kan deze online vinden in het Engels en Duits via Alexithemia.us

ALEXITHYMIE IN THERAPIE…
Je hebt je gaandeweg misschien al afgevraagd hoe mensen met alexithymie verder geholpen kunnen worden als ze vastlopen in burn-out of andere stressgerelateerde problemen.

Daar de overgang van gevoel naar emotie niet plaatsvindt en/of de lichamelijke gewaarwordingen niet psychisch verwerkt worden, is gewone psychotherapie en gesprekstherapie niet voldoende. Vaak is het zelfs water naar de zee dragen.

Mensen met alexithymie krijgen vaak onterecht de stempel ’therapieresistent’. Wellicht heeft men de juiste therapie nog niet gevonden of de alexithymie niet (h)erkend.

Er bestaan namelijk WEL haalbare behandelmethoden die effect hebben en als heilzaam ervaren worden.

In de eerste plaats is het belangrijk dat de benadering persoonlijk en individueel afgestemd is op de persoon. Daarnaast is het belangrijk dat de interpersoonlijke band met de therapeut of coach bewaakt en gevoed wordt zodat er veiligheid opgebouwd wordt en de capaciteit om te spiegelen.

Therapie en coaching gaat vooral over een actief proces van luisteren en praten op gang te brengen waarbij het creëren van nieuwe gedeelde taal en nieuwe emotionele ervaringen centraal staat, schrijft An de Backer in haar scriptie (3).

In deze scriptie schrijft ze o.a over

• ‘mentalization-based treatment’ gecombineerd met het ontwikkelen van een taal- en begrippen kader
• non-verbale technieken: kunst, creativiteit, zelfhypnose, relaxatie (progressieve relaxatie), visualisatie, ….

Verder geven mensen met alexithymie ook aan om geholpen te zijn met boeken om te leren journallen. Het journallen zelf en verhalend schrijven, verkent, verbreedt en verdiept de emotionele ervaring en taal. Ook het lezen van romans, waarin emoties en lichaamssensaties rijkelijk beschreven worden, kan hier behulpzaam voor zijn.

Onderzoek wijst uit dat werkzame therapieën , die zowel een vermindering van de ernst van de alexithymie als een verbetering van de gezondheid teweegbrengen, therapieën zijn waarbij sterk de nadruk gelegd wordt op de sterke punten van de persoon en waarbij men sociale vaardigheden aanleert.

Ook behandelmethoden waarin men leert het onderscheid te maken tussen gedachten en gevoelens, schakeringen van emoties leert benoemen en duiden EN koppelen aan fysiologische gewaarwordingen via een lichaamskaart van emoties zijn heilzaam.

Meer lezen over alexithymie blijkt veel mensen ook te helpen om tot nieuwe inzichten te komen over zichzelf, hun gezondheid en hun relaties. In de bronnenlijst vind je alvast wat bijkomstige literatuur. Boeken over alexithymie zijn haast niet te vinden.

Bronnen voor dit artikel:
(1) https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022399907000219?via%3Dihub
(2) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7218454/
https://ccgt.nl/teksten/alexithymie3.pdf
(3) https://www.ccgt.nl/teksten/alexithymie.pdf
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0028393216300203
Psyche en Brein – nr 5 – 2014


Wellicht interessant om te lezen:
– Alexithymie bij fibromyalgie
– Omgaan met moeilijke gevoelens en emoties

Aanverwante lectuur:
Dit boek ‘Running on Empty‘ werd aanbevolen door iemand met alexithymie. Het gaat over de gevolgen van emotionele kinderverwaarlozing waarbij het emotionele leven vaak ook als ‘leeg’ voelt. Emotionele kinderverwaarlozing kan een oorzaak van alexithymie zijn.