Bij heel veel mensen leeft nog steeds de gedachte dat Burn-out vooral een mentaal of psychisch probleem is. Dat het zich afspeelt tussen je oren. Deze verkeerde gedachte leeft zowel bij Jan met de pet op straat als bij een groot deel van de burn-outers zelf. Helaas klopt deze overtuiging niet. En bovendien blokkeert ze ook nog eens de weg naar herstel. Dringend tijd om deze ‘aanname’ te kelderen dus.
Het loopt mis in je biologie
Burn-out is in eerste instantie een lichamelijk probleem. Hoewel er ook mensen zijn die tegenwerpen dat het hele proces begint met mentale problemen zoals je grenzen niet goed (kunnen) aangeven, foute keuzes in werk of relatie, foute voedingskeuzes,…… Heel wat van deze processen lijken inderdaad mentale keuzes maar vergis je niet. Eens je weet hoe je biologie werkt, zal je merken dat een groot deel van ons gedrag en gevoel bepaald wordt door (voorgeprogrammeerde) wetmatigheden van moeder natuur buiten ons bewustzijn om. Natuurlijk is er ook een deel waar we zelf zeggenschap over hebben. En hoe meer we onze biologie begrijpen, hoe groter dat deel wordt omdat we bewuster kunnen ingrijpen. Gelukkig maar.
Mijn visie op Burn-out vertrekt echter vanuit de wijsheid van onze menselijke biologie. Als het daar niet goed loopt, kan het in ons hoofd ook niet goed gaan. Want alles wat in je organen en cellen gebeurt, wordt gerapporteerd aan je hersenen zodat zij weten hoe ze moeten reageren op de situatie waarin jij je bevindt. Je hersenen zijn er in de eerste plaats niet om je gelukkig te maken maar om de gemeenschap van miljoenen cellen te orchestreren en dirigeren. Je hersenen houden het overzicht en coördineren wat er moet gebeuren. Dat is hun hoofdtaak. Er is dan ook veel meer communicatie van de organen naar de hersenen dan van de hersenen naar de organen.
Bij burn-out en bijnieruitputting loopt het helemaal fout in je biologie vanwege een te hoge stressbelasting. Je lichaam heeft voorgeprogrammeerde programma’s om het hoofd te bieden aan stress. Je overleving staat altijd voorop. Elk van die programma’s vraagt een andere werking van je lichaam, van je metabolisme, van je fysiologie….. Wanneer de stress te lang aanhoudt, schakelt je lichaam zelf over naar een besparend programma om het gevaar gewoon uit te zitten in de hoop zo te overleven zonder onnodig energieverlies (omdat het gemerkt heeft dat de extra energie waarmee het zich eerst heeft proberen te redden niets uithaalt…). Dit uit zich in een stoornis van je energie en uiteindelijk krijg je het mentaal ook moeilijk.
Stress associëren we vaak met een gevoel, een emotie, een staat van onbehagen, van opgejaagdheid,… Het is iets dat je lichamelijk ervaart maar waar je op het eerste zicht vooral mentaal last van hebt;
– je wordt prikkelbaar,
– je kunt niet veel meer verdragen,
– je voelt je opgejaagd,
– je ziet alles negatief,
– …
Maar naast datgene wat jij bewust ervaart, heeft stress een eigen natuurlijke fysiologie. Dat wil zeggen dat er in je lichaam fysiologisch vanalles gebeurt wanneer je stress ervaart. Er worden automatisch verschillende lichamelijke processen in gang gezet om het hoofd te bieden aan de stress. Dit gebeurt volledig buiten je bewustzijn om. Je lichaam heeft jou daar niet voor nodig.
Door de aanhoudende stress en de nodige reacties hierop, wordt de homeostase van je lichaam echter volledig verstoord door deze mechanismen. Als deze situatie lang aanhoudt, raken zowat alle lichaamssystemen en hormonen uit balans en lopen heel wat organen schade op. Je immuunsysteem raakt vervolgens uit balans en je creëert de perfecte omgeving voor laaggradige ontstekingen en het ontwikkelen van chronische aandoeningen zoals diabetes, CVS, fibromyalgie, ….
Gezondheidsproblemen die veelvuldig voorkomen bij burn-outers zijn uitgeputte bijnieren, verminderd maagzuur en bijgevolg een te laag gehalte vitamine B12, hypoglycemie, bloeddrukproblemen, lekke darm, darmdysbiose, candida, toename of verergering van voedselintoleranties en allergieën.
Cortisol als grote boosdoener
De hoofdverantwoordelijke (maar zeker niet de enige) voor het in gang zetten van deze negatieve waterval van lichamelijke schade is het hormoon cortisol.
Cortisol is je anti-stress hormoon en wordt aangemaakt in de bijnieren als reactie op stress. Cortisol maakt het mogelijk om je te verdedigen of het hoofd te bieden aan de stressor van dat moment. Het maakt je lichaam klaar om te vechten of te vluchten. Het zorgt er o.a. voor dat er meer bloed naar je spieren gaat, je hart sneller slaat en je longen meer zuurstof kunnen opnemen en rondsturen.
Dit recruteren van extra ‘energie’ voor de overlevingspoging gaat ten koste van je andere lichaamssystemen die op dat moment van ondergeschikt belang zijn, zoals de spijsvertering bijvoorbeeld. Het zijn vooral de systemen die zorgen voor groei, herstel en reparatie die tijdelijk ‘on hold’ gezet worden. Deze lichaamsprocessen worden pas terug belangrijk als je de “crisissituatie” effectief overleefd hebt.
Op zich is dit een heel vernuftig systeem om het hoofd te bieden aan een kortstondige stressor en die de kans op overleven enorm vergroot. Maar je zal ondertussen wel snappen dat dit systeem niet ontworpen is voor langdurig gebruik. Zo kunnen we de werking van onze spijsvertering en onze celreparatie niet voor langere tijd ‘on hold’ zetten zonder problemen te krijgen. Om maar twee voorbeelden te noemen.
Van te veel cortisol naar te weinig
Wanneer je zenuwstelsel gevaar detecteert en de bijnieren activeert om cortisol aan te maken, zal er in eerste instantie meer cortisol aangemaakt worden. Als dit proces jarenlang aansleept, komt het lichaam in een fase waarbij de bijnieren geen of nog maar heel weinig cortisol kunnen of willen aanmaken. De bijnieruitputting of liever -ontregeling waarover men spreekt mondt dan uiteindelijk uit in een burn-out. Dit is het moment waarop je lichaam je letterlijk een halt toe roept. Het kan of wil niet meer mee en de stekker gaat eruit.
Hoewel de eindfase, met te weinig cortisol, pas echt voelbaar is voor de meeste mensen, wordt deze chaos tijdens de fase van te veel cortisol gretig voorbereid. Zowel een te veel aan cortisol als een te weinig aan cortisol geven problemen in je lichaam.
Cortisol heeft normaal zijn eigen 24-uurs ritme. Zo wordt er meer cortisol aangemaakt in de morgen om je wakker te krijgen en minder in de avond zodat je slaperig wordt. Door de constante vraag naar cortisol, op alle mogelijke momenten van de dag tijdens stress, geraakt dit ritme helemaal in de war.
De taak van cortisol – en de problemen bij een verstoorde aanmaak
Cortisol op zich is niet slecht. Je lichaam heeft cortisol nodig om goed te kunnen functioneren. Het wordt pas een probleem als er te veel of te weinig cortisol geproduceerd wordt en het natuurlijke ritme helemaal verstoord wordt.
Als je weet hoeveel taken cortisol in je lichaam uitvoert, sta je ook niet meer versteld van de chaos die er ontstaat als het cortisolniveau verstoord wordt.
– Cortisol bepaalt hoe de andere hormonen in je lichaam gebruikt worden.
Voordat een hormoon zijn werk kan doen in je lichaam, moet het opgenomen worden door je cellen. Of je cellen het geproduceerde hormoon opnemen of niet, hangt af van de hoeveelheid cortisol die op dat bepaald moment in je bloedstroom aanwezig is. Je cellen hebben namelijk een wand die alles tegenhoudt. In die wand zitten ‘deuren’ waarlangs hormonen de cel binnen kunnen komen. Om die deuren te openen is er cortisol nodig. Als er dus geen cortisol aanwezig is, of niet voldoende, worden de geproduceerde hormonen niet opgenomen en kunnen ze hun werk niet doen. De andere klieren in je lichaam mogen dus nog zo goed werken en de benodigde hoeveelheid hormonen afgeven; zonder cortisol is je lichaam er niets mee.
– Cortisol bepaalt je slaappatroon
De aanmaak van cortisol bepaalt je slaappatroon. Het bepaalt wanneer je wakker wordt en wanneer je je slaperig voelt en kan inslapen. De bijnieren werken hiervoor samen met de pijnappelklier die melatonine aanmaakt. Cortisol en melatonine hebben een tegengestelde werking en werken samen. Je kan je inbeelden dat ze elk op een kant van een wip zitten. Als je ’s morgens wakker wordt, is dat omdat je cortisol een uurtje daarvoor is beginnen stijgen. Als de cortisol begint te stijgen, stopt de aanmaak van melatonine. Tegen de avond wordt de aanmaak van cortisol minder zodat de aanmaak van melatonine weer opgestart kan worden op een bepaald moment.
Wanneer je cortisolaanmaak verstoord is, wordt deze samenwerking dus ook verstoord. Als je ’s avonds te veel cortisol in je lichaam hebt, kan er geen melatonine aangemaakt worden en kan je de slaap niet vatten. Als er ’s morgens geen mooie piek van cortisol is, blijft de melatonine verder werken en geraken we niet wakker. Dat is wat veel mensen ’s morgens ervaren bij bijnieruitputting.
De slaapproblemen zijn begonnen. Te weinig slaap of onregelmatige slaap zet weer een hele andere waterval aan gezonheidsproblemen in gang.
– Cortisol bepaalt mee je bloedsuikerspiegel
Je lichaam heeft je bloedsuikerniveau graag zo stabiel mogelijk. Om dit te realiseren, doet het beroep op de pancreas (insuline) bij kleine schommelingen maar zal het cortisol van de bijnieren inschakelen om grote schommelingen op te vangen. Wanneer je bloedsuiker plots heel laag wordt (zoals bij het overslaan van een maaltijd of het lang uitstellen van een maaltijd, te weinig goede koolhydraten eet, ….) moeten je bijnieren extra cortisol aanmaken om opgeslagen suiker uit je spieren en lever te halen. Zo kan het suikerniveau in het bloed hersteld worden. Door het te veel aan cortisol voel je je gestrest of ben je prikkelbaar wanneer je honger hebt.
Als je bloedsuiker niet goed beheerst wordt, voel je je depressief en kom je ook bij in gewicht. Als de situatie van onstabiele bloedsuiker lange tijd aanhoudt, kan dit resulteren in diabetes, hartproblemen en kanker.
En zo kan ik nog wel even doorgaan want
– Cortisol reguleert/beheerst ook mee onze allergische reacties en ontstekingen van de luchtwegen
– Te veel cortisol vermindert de hoeveelheid T3 in ons lichaam, een snelwerkend schildklierhormoon
En dit is beslist niet het einde van de lijst….. Meer hierover vind je in mijn gratis ebook “7 simpele gewoontes voor een leven met meer energie en vitaliteit na bijnieruitputting en burn-out”
Wat je zelf kan doen
Het ‘ontsporen’ van je cortisol-ritme heeft dus heel wat fysieke gevolgen die zich vervolgens ook vertalen in mentale problemen. Het is prima (en vaak ook noodzakelijk) om naar een psycholoog of therapeut te gaan maar begrijp ook dat veel ‘mentale’ ongemakken een fysieke factor of oorzaak (kunnen) hebben. Ik heb hier maar een tipje van de ijsberg aangehaald. Al deze lichamelijke ‘disbalansen’ herstellen zich jammer genoeg niet vanzelf noch door er over te praten. En zeker niet als we blijven verder leven zoals we altijd al deden. Als we blijven doen zoals we altijd al deden, blijven we de resultaten hebben die we altijd al hadden.
Gelukkig kan je heel wat zelf doen en je cortisol-ritme ondersteunen met voeding, slaaphygiëne en het aanpassen van je algemene levensstijl aan de wetmatigheden van je lichaam.
Wil je meer weten over de ravage die een verstoorde cortisol-aanmaak teweegbrengt? En vooral wat jij er zelf aan kan doen? Lees dan alvast mijn gratis eBook over bijnieruitputting en burn-out. Hier ga ik nog veel dieper in op deze problematiek zodat je goed begrijpt wat er aan de hand is met je lichaam. En natuurlijk geef ik ook heel wat tips om deze situatie terug recht te trekken alvorens er nog grotere schade wordt aangericht
In mijn gratis eBook ‘Waarom blijf ik zo moe‘ ga ik dieper in op de onderliggende oorzaak van deze ontregeling die voorgeprogrammeerd is in ons overlevingsmechanisme. Je lichaam is niet kapot. Het doet perfect waarvoor het gemaakt is. Ook al leidt dit helaas tot ziekte….. Je ontdekt het hoe en waarom in dit boek! Alsook waarom je bijnieren geen cortisol meer WILLEN maken.
Bronnen:
– Adrenal fatigue – How to beat and treat the effects of stress – Dr. Andrew Rostenberg
