Wat is stress? Een bredere kijk op stress vanuit het perspectief van je lichaam

Als we over stress spreken, denken we vaak aan het “gevoel” van gestrest zijn. Dit gevoel gaat meestal over mentale of emotionele stress. Voor ons lichaam is stress echter veel meer dan dat. Naast emotionele stress ervaart het bijvoorbeeld ook chemische stress, fysiologische stress, fysieke stress, psychologische stress, enz….. Om te begrijpen hoe ons lichaam op stress reageert is allereerst nodig om te begrijpen wat ons lichaam allemaal als stress ervaart. En dit is niet gelijk aan wat wij bewust als stress ervaren. Om het hele (stress-) plaatje in beeld te krijgen, is het noodzakelijk dat we veel breder gaan kijken dan we doorgaans doen! En dat is het doel van dit artikel. Om stress te bekijken vanuit het perspectief van je lichaam.

Definities van stress
De term stress werd voor het eerst geïntroduceerd door Hans Selye, arts en endocrinoloog. Hij schreef een wetenschappenlijke paper in 1936 waarmee hij het gekende fenomeen een naam gaf. Hij definieerde stress als “De niet specifieke respons van het lichaam op elke vraag van verandering.”

Ons lichaam wil namelijk ten allen tijden onze overleving verzekeren. Daarom staat het via het zenuwstelsel in nauw contact met onze omgeving en past het zich constant aan aan de steeds veranderende omstandigheden waarin ons lichaam zich bevindt.

Een andere definitie die ik tegenkwam luidt als volgt: Stress is de respons die komt vanuit een kloof (echt of in eigen waarneming) tussen ‘vraag’ en ‘de mogelijkheid om aan deze vraag te voldoen’.

Waarmee we bij het issue komen dat stress niet alleen van negatieve dingen komt. Ook heel wat positieve en leuke gebeurtenissen of dingen kunnen ons stress bezorgen.

Meer dan een gevoel
Algemeen gezien verstaan we onder stress het gevoel dat je krijgt als je onder emotionele of mentale spanning staat. Dit is de stress die we zelf bewust waarnemen. Je lichaam zelf, neemt echter heel wat meer gewaar dan wat jij met je bewuste geest waarneemt.

Je zenuwstelsel heeft de complexe taak om alle omgevingsinvloeden op te pikken en door te seinen naar je brein. Zo kan je brein en je lichaam met gepaste reacties reageren om het hoofd te bieden aan de situatie. Het wil namelijk zo snel mogelijk terug naar innerlijk evenwicht.

De omgevingsfactoren die opgepikt worden zijn immens talrijk en divers. Dit gaat van temperatuurgegevens (intern en extern) tot voedingsmolecules, de stand van je gewrichten om je balans te bewaren, informatie van je evenwichtsorgaan, de spanning van je spieren, zuurstofwaarden in je cellen, toxische stoffen in ons bloed, negatieve overtuigingen tot …. oneindig veel kleine details die belangrijk zijn voor ons functioneren in de omstandigheden waarin je je bevindt.

Elk van die factoren kan ‘stress’ opleveren voor je lichaam. De vroegste definities van stress behelsten dan ook alles wat de survival modus triggerde. En hoewel je je niet altijd meteen bewust bent van toxische stoffen in je lever of bloed, is dit WEL een reële stressor voor je lichaam waar het dan ook meteen op wil reageren.

Zo zie je dat stress veel meer inhoudt voor je lichaam dan het gevoel dat je met je bewustzijn ervaart. Je lichaam kan ook stress ervaren wanneer jij je in het algemeen goed voelt.

Bronnen van stress
Vaak zien we stress als iets dat van buitenaf komt; problemen op ons werk, financiële zorgen, relatieproblemen,……. Maar zoals hierboven reeds aangehaald kan er ook heel wat stress komen van je interne milieu, van in je lichaam zelf.

Ons zenuwstelsel krijgt input van drie omgevingen en deze kunnen alle drie een bron van potentiële stress vormen:

• je externe omgeving: studies, relaties, werkomgeving, huisvesting, zorgen om een naaste, onopgeloste zaken uit het verleden, omgevingstemperaturen, kwaliteit van de lucht, ……
• je interne omgeving: griep hebben, een arm breken, een nacht niet goed of weinig slapen, voedselintoleranties, blootstelling aan schimmels, darmdysbiose, lekke darm, toxines, pesticiden, hoge bloeddruk……..
• je cortex: (onbewuste) overtuigingen, oordelen, geloofssystemen, gedachten, ……

Belangrijk om te onthouden is dat stress uit verschillende bronnen kan komen, verschillende lagen kan hebben en ALTIJD effect heeft op je lichaam.

Je lichaam past zich aan en zet reacties in gang om op het gedetecteerde ‘gevaar’ te reageren. Bij waargenomen stress zet je lichaam namelijk automatisch voorgeprogrammeerde biologische reacties in gang om met deze stress om te gaan. Je lichaam gaat biologisch, chemisch, fysiologisch, … anders werken. De mate van stress die het ervaart, bepaalt de reactie. Altijd met de bedoeling de stressor het hoofd te bieden en je lichaam weer terug te laten keren naar homeostase.

Stapelstress
Stress is in basis een gezonde reactie. Het maakt ons lichaam gereed om adequaat te reageren. Pas als het niet meer lukt om de stressreactie ook daadwerkelijk af te ronden, terug te keren naar homeostase en terug te ontspannen, wordt het ongezond. Stress begint zich dan op te stapelen. Gestapelde stress gaat systematisch je stress-organen uitputten en je HPA-as (Hypothalamus-hypofyse-bijnier-as) ontregelen. Dit lijdt tot lichamelijke klachten maar ook tot psychische, gedragsmatige en emotionele klachten. Als deze situatie lang aanhoudt ontstaat er een ware lichamelijke ravage en gaat het lichaam in burn-out.

Stress is er altijd en kan je niet ontlopen. Het wordt pas problematisch wanneer je zenuwstelsel zijn veerkracht verliest en niet meer herstelt van de aanpassingen die het doet om de stressor het hoofd te bieden. Je blijft dan in je stressresponsen steken en begint stress bovenop stress te stapelen. 

Stapelstress is een epidemie in onze moderne maatschappij. Hoewel ons leven raar of zelden echt in gevaar is, zijn onze dagen gevuld met constante kleine stressors. We worden veel meer en veel vaker blootgesteld aan (laaggradige) stressveroorzakende prikkels. We combineren zo veel taken, rollen en activiteiten tegelijkertijd dat we stapelen. En ondertussen nemen we steeds minder effectieve rust.

Evolutionair gezien zijn we niet gebouwd om  emails te beantwoorden terwijl we aan de telefoon hangen met iemand om dan ook nog onderbroken te worden door een collega of familielid dat iets nodig heeft. Om vervolgens tijdens onze snelle lunch (met brood, suikerwaren, koffie, ….), nog een vergadering er tussen te nemen, privé-berichten te beantwoorden of een sportsessie er tussen te wringen om toch maar te kunnen bijblijven met al die perfecte lichamen en situaties op TV en social media. Terwijl we na het werk nog vlug boodschappen doen, alvorens de kinderen op te pikken, maken we ons zorgen om deadlines die gehaald moeten worden, eten dat klaargemaakt moet worden, een ruzie met onze partner voor we de deur uitgingen ’s morgens. Om ons vervolgens druk te maken over het gebekvecht van onze kinderen die na een lange dag ook helemaal overprikkeld zijn en de oren van je hoofd jengelen terwijl je staat te koken en tegelijk probeert het woordpakket van de oudste te dicteren. En als de kids eindelijk in bed liggen na de avondroutine, kan je , dankzij het onnatuurlijke kunstlicht, aan de was beginnen, je boodschappenlijst aanvullen, afspraken regelen en plannen of je volgende werkdag voorbereiden. Met wat geluk (?) landt je nog even voor de buis waar je opnieuw gebombardeerd wordt met flitsende beelden, negatieve indrukken en beelden, blauw licht en een hoop herrie,…… In bed kan je de slaap niet vatten en na een relatief korte of onderbroken nacht begint de mallemolen weer van vooraf aan.
Dit is stapelstress ten top!

Chronische stress
Evolutionair gezien zijn we gebouwd om een stressreactie van een paar minuten te hebben. Net genoeg om aan het zich aandienende gevaar te ontsnappen. En dit gevaar deed zich niet dagelijks voor. Bovendien hadden we daarna meer dan voldoende tijd om weer te recupereren. Deze korte termijn stress noemt men acute stress.

Stress die langer duurt, bijvoorbeeld 30 minuten, noemt men al chronische stress.
Ons lichaam is niet gemaakt om langdurig te functioneren in de stress-respons! Het zal zich overweldigd voelen en de vraag is groter dan de mogelijkheid om er aan te voldoen. Omdat je lichaam deze toestand niet kan blijven volhouden, zal het je uit voorzorgsmaatregelen zelf afremmen.

Persoonlijk stressniveau
Niet iedereen lijkt even stressgevoelig. Sommige mensen lijken wel heel veel te kunnen stapelen voordat ze ‘breken’. Of misschien begeven ze helemaal niet onder hun enorme stapel! En dat klopt. We hebben allemaal ons eigen stress-niveau en doorslagpunt. het doorslagpunt is het punt waarop je net dat iets te veel gestapeld hebt en de vraag groter wordt dan de mogelijkheid om met de stress om te gaan.

Waar dit doorslagpunt ligt, is bij iedereen anders en hangt af van vele factoren waaronder de sterkte van je zenuwstelsel, trauma’s uit je jeugd of kindertijd, de duur van je chronische stress, ………

Dokter Seley had dit zo’n 100 jaar geleden al door. Hij merkte toen al het volgende op:

En gelijk heeft hij! Stress is niet het probleem. Het is slechts een gevolg. Gelukkig is er nog wel meer dat je kan doen om je stress te verminderen en je zenuwstelsel sterker te maken zodat je doorslagpunt hoger komt te liggen en je stressbestendiger wordt!

Want triggers uit de weg gaan (en op je kont gaan zitten), is niet hetzelfde als helen en genezen! BurnOutAcademy helpt je graag in een degelijk genezingsproces!

Wil je na het lezen van dit artikel meer weten over de werking van het zenuwstelsel en de lichamelijke ravage bij stress die tot een niet aflatende vermoeidheid kan lijden? Vraag dan mijn gratis ebook aan. In dit boek ga ik dieper in op deze materie.

Bronnen voor dit artikel:
– Artikel: Stress? Stop met stapelen – gezondnu – maart 2013
– Artikel: https://timemanagement.nl/stress-verminderen-tips/
– Boek: “CFS unravelled” – Dan Neuffer
– Boek: “The PolyVagal Theorie” – Dr. Stephen W. Porges
– Boek: “The Adrenal Reset Diet” – Alan Christianson